Μία συνειδητά κατασκευασμένη είδηση που παρουσιάζεται για αληθής είναι το λεγόμενο hoax. Συνήθως αποτελεί μία μέθοδο κερδοσκοπίας διαμέσου μίας μαζικής εξαπάτησης. Άλλες φορές εφαρμόζεται ως πρακτικό αστείο για να ντροπιάσει κάποιον ή να κερδίσει την προσοχή του κοινού (π.χ. για διαφημιστικούς ή πολιτικούς λόγους).
To hoax στην πληροφορική
Στην πληροφορική, ένα τυπικό hoax είναι ένα email που προειδοποιεί τους παραλήπτες για μία υποτιθέμενη απειλή και το οποίο για να γίνει ακόμη πιο πιστευτό, αναφέρεται ότι προέρχεται από μεγάλες εταιρίες του χώρου (π.χ. Microsoft, Google). Όταν ο παραλήπτης εξαπατηθεί και προβεί στις ενέργειες που του λένε οι οδηγίες του μηνύματος, τότε στέλνει τον ιό σε όλες τις επαφές του ή προκαλεί δυσλειτουργία στον δικό του υπολογιστή.
Το hoax στο διαδίκτυο
Το διαδίκτυο είναι μια πολύτιμη πηγή ενημέρωσης και ψυχαγωγίας. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, οι μύθοι και τα ψέματα έχουν λάβει τεράστιες διαστάσεις, σε σημείο που είναι πλέον πολύ δύσκολο να αναγνωρίσει κανείς τι ισχύει στην πραγματικότητα. Ακόμη και έγκυρα ειδησεογραφικά κανάλια έχουν εξαπατηθεί και αναμεταδώσει μία ψευδή είδηση μόνο και μόνο για να προλάβουν τον αναταγωνισμό. Η διασταύρωση πληροφοριών και η επαλήθευση της είδησης αποτελεί δεοντολογικό κανόνα στη δημοσιογραφία. Δυστυχώς, όμως, το κίνητρο του κέρδους σε συνδυασμό με την απουσία ελεγκτικών μηχανισμών και εφαρμογής των νόμων τροφοδοτούν συνεχώς τέτοιες πρακτικές.
Το hoax στο Facebook
Τα hoaxes μέσω διαδικτύου σημειώνουν μεγάλη έξαρση στα κοινωνικά δίκτυα. Για παράδειγμα, η είδηση ότι το Facebook θα αρχίσει να χρεώνει τα μέλη του ή ότι θα δημοσιεύσει προσωπικά δεδομένα χωρίς την συγκατάθεση των μελών του δεν είναι τίποτε άλλο παρά hoaxes με διεθνή αντίκτυπο. Το ίδιο το Facebook, μπροστά σε αυτές τις κακόβουλες επιθέσεις εξαπάτησης των μελών του, κάθε τόσο βγάζει επίσημη ανακοίνωση, καταρρίπτοντας τις φήμες και προτρέποντας τα μέλη να ξαναδιαβάσουν την πολιτική και τους όρους χρήσης που έχουν αποδεχτεί κατά την εγγραφή τους. Ιδιαιτέρως δε για τα hoaxes που απαιτούν αντιγραφή και επικόλληση στον τοίχο του χρήστη επισημαίνεται πως σε καμία περίπτωση αυτή η ενέργεια δεν φέρει ισχύ νομίμου μέσου. Εάν, δηλαδή, η είδηση δεν ήταν hoax αλλά αληθινή, ο χρήστης δεν προστατεύει τα νόμιμα δικαιώματά του επειδή και μόνο έκανε μία ανάρτηση στον τοίχο του!
Ο πόλεμος των hoaxes
Η ραγδαία εξάπλωση αυτού του προβλήματος με όλες τις προεκτάσεις που δημιουργεί, έχει παρακινήσει ορισμένες ομάδες διεθνώς στην αναζήτηση λύσης. Μία από αυτές, είναι η δημιουργία ιστοσελίδων με σκοπό την ενημέρωση του κοινού για τα hoaxes που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο. Ολόκληρες συντακτικές ομάδες ερευνούν στο διαδίκτυο και προσπαθούν να επαληθεύσουν ή να καταρρίψουν δημοφιλείς ειδήσεις από τον χώρο των επιστημών και της επικαιρότητας. Στην Ελλάδα, η ομάδα των ellinikahoaxes κάνει μία αρκετά αξιόλογη προσπάθεια για την εξυγίανση της εγχώριας παραπληροφόρησης και εξαπάτησης. Αξίζει να την επισκεφτείτε.
Όπως και να’χει, ως χρήστες του διαδικτύου οφείλουμε να είμαστε προσεκτικοί στις ενέργειες που κάνουμε, να ασκούμε κριτική σκέψη για όσα διαβάζουμε και ιδιαιτέρως όσα μας αφορούν άμεσα να τα επιβεβαιώσουμε με έγκυρες πηγές.